Nghiên cứu sự phát triển hệ thống logistics Trung Quốc bài học kinh nghiệm cho Việt Nam

ĐOÀN NGỌC NINH (Khoa Marketing, Trường Đại học Thương mại)

1. Đặt vấn đề: Hệ thống Logistics Trung Quốc

Phát triển hệ thống logistics là một trong những vấn đề trọng tâm hiện nay, được Chính phủ đặt ra như một điều kiện tiên quyết để phát triển và tăng trường kinh tế. Logistics luôn gắn chặt với các dòng vận động của hàng hóa, dòng thương mại. Vì vậy nó quyết định việc lưu thông hàng hóa trong phạm vi nội địa, cũng như thương mại quốc tế. Dựa trên những tác động về thời gian lưu thông hàng hóa, chi phí và sự an toàn hàng hóa trong quá trình vận động logistics thực sự mạng lại những lợi ích không nhỏ nếu chúng ta quan tâm phát triển nó và xây dựng một hệ thống logistics bền vững. Điều này đã thấy ở những quốc gia phát triển trên thế giới như Hà Lan, Singapore, Mỹ, hay Trung Quốc có hạ tầng logistics hàng đầu thế giới hiện nay.

Việt Nam là quốc gia có khá nhiều lợi thế về mặt địa lý, đặc biệt là hệ thống bờ biển trải dài trên 3.000 km. Lợi thế này đang tạo cho chúng ta cơ hội lớn để phát triển thương mại, là điểm chu chuyển của các dòng thương mại; nếu chúng ta xây dựng được một hạ tầng logistics phát triển, cạnh tranh về chất lượng dịch vụ và chi phí, chắc chắn Việt Nam sẽ là sự lựa chọn của nhiều hãng tàu, hãng vận tại quốc tế.

Chính từ sự cần thiết này, việc nghiên cứu về logistics tại Việt Nam hiện nay luôn là chủ đề được nhiều chuyên gia, nhiều nhà khoa học quan tâm. Đặc biệt, việc “đi tắt đón đầu” trong phát triển ngành Logistics của Việt Nam không có cách nào khác là phải rút ngắn quá trình phát triển tự nhiên, học hỏi kinh nghiệm của những quốc gia đi trước, quốc gia có hệ thống logistics phát triển và có những điều kiện tương đồng với Việt Nam. Dựa trên ý nghĩa đó, bài viết tập trung nghiên cứu hệ thống logistics Trung Quốc và rút ra những bài học kinh nghiệm cho việc phát triển hệ thống logistics của Việt Nam. Bài viết dựa trên nền tảng lý luận cơ bản về hệ thống logistics, thực trạng phát triển logistics của Trung Quốc, đồng thời đưa ra những bài học phù hợp với điều kiện phát triển hệ thống logistics tại Việt Nam.

2. Cơ sở lý luận về hệ thống logistics Trung Quốc

Có nhiều khái niệm khác nhau về logistics được tiếp cận theo cả nghĩa rộng và nghĩa hẹp. Tuy nhiên, khái niệm được sử dụng phổ biến hiện nay như sau: Logistics được hiểu là quá trình lập kế hoạch, thực hiện và kiểm soát một cách hiệu quả về mặt chi phí dòng lưu chuyển và phần dự trữ nguyên vật liệu, bán thành phẩm và thành phẩm, cùng những thông tin liên quan từ điểm khởi đầu của quá trình sản xuất đến điểm tiêu thụ cuối cùng nhằm mục đích thỏa mãn được các yêu cầu của khách hàng. (Council of Logistics Management – CLM, 1991).

Hệ thống logistics là một tập hợp bao gồm các cấu tử tham gia thực hiện quá trình logistics một cách tổng thể, gồm tất cả các mối quan hệ và phụ thuộc lẫn nhau giữa các thành tố, thành viên của quá trình logistics. Quá trình logistics bao gồm từ đầu vào cho đến đầu ra. Hệ thống Logistics (quá trình Logistics) là sự kết hợp quản lý 2 mặt: đầu vào (gọi là cung ứng vật tư) với đầu ra (phân phối sản phẩm), để tiết kiệm chi phí, tăng hiệu quả (Đặng Đình Đào, 2011).

Hệ thống logistics quốc gia là một tổng thể bao gồm tất cả các hoạt động liên hệ với nhau nhằm chuyển đưa nguyên vật liệu và hàng hóa từ tổ chức đầu nguồn qua tất cả các khâu trung gian đến người sử dụng cuối cùng trong nền kinh tế.

Hệ thống logistics trong nền kinh tế tích hợp các hoạt động thuộc nhiều chức năng của quá trình kinh doanh (thu mua, quản trị, phân phối hiện vật) và từ nhiều khu vực của nền kinh tế (sản xuất, vận tải, phân phối và thông tin liên lạc).

Hoạt động trong hệ thống logistics bao gồm một chuỗi các hoạt động cơ bản từ vận tải, kho bãi, gom hàng và thông quan đến phân phối hàng hóa trong nội bộ quốc gia và hệ thống thanh toán, thông tin liên quan đến hàng loạt các chủ thể công và tư nhân.

Hệ thống logistics quốc gia là tổng thể khung thể chế pháp lý, các doanh nghiệp cung cấp dịch vụ logistics, các doanh nghiệp sử dụng dịch vụ logistics và hệ thống cơ sở hạ tầng.

Hệ thống logistics quốc gia là hệ thống kinh doanh dịch vụ, là tổng thể các tổng công ty (công ty) nhà nước, các doanh nghiệp kinh doanh dịch vụ logistics trong và nước ngoài với hệ thống kho, trạm, trung tâm logistics, cửa hàng thuộc các ngành, địa phương và doanh nghiệp quản lý, các tổ chức kinh doanh dịch vụ hợp pháp của tất cả các thành phần kinh tế kinh doanh logistics trên thị trường

Theo quan điểm của Viện Nghiên cứu Kinh tế Vận tải và Logistics CHLB Đức), hệ thống logistics bao gồm cấu trúc cơ bản (cơ sở hạ tầng), thiết chế công, các dịch vụ logistics, kiến thức logistics. (Hình 2)

3. Phát triển hệ thống logistics tại Trung Quốc

3.1. Vận chuyển hàng hóa Trung Quốc 

Theo số liệu của cơ quan thống kê quốc gia Trung Quốc, trong quí 1/2018, tổng lượng vận chuyển hàng hóa của Trung Quốc đạt trên 10 tỷ tấn, tăng 9,3% so với cùng kỳ năm trước. Sau tháng 2/2018, hoạt động vận chuyển sụt giảm do kỳ nghỉ lễ tết Nguyên đán kéo dài, vận chuyển hàng hóa đã tăng trở lại trong tháng 3/2018, đạt 3,9 tỷ tấn, tăng 11% so với tháng 3/2017.

Nếu tính chu kỳ kinh doanh vẫn được đảm bảo, khối lượng vận chuyển sẽ tiếp tục tăng trong các tháng tới. 

3.2. Cơ sở hạ tầng logistics Trung Quốc

Cơ sở hạ tầng Logistics Trung Quốc hiện nay được đánh giá vào hàng phát triển trên thế giới. Những công trình ghi dấu ấn chỉ Trung Quốc mới có đã tạo nên hình ảnh cường quốc phát triển. Cơ sở hạ tầng logistics thường xuyên được cải thiện và đưa vào kế hoạch phát triển 5 năm (2015-2020). Trong đó, phát triển cơ sở là tầng logistics là nhiệm vụ trọng tâm trong giai đoạn này (Bảng 2) .

Hệ thống đường cao tốc: Toàn bộ các thành phố lớn, thành phố vệ tinh của Trung Quốc đã được kết nối bằng hệ thống đường cao tốc hiện đại. Trong đó, những dự án trọng điểm như đường cao tốc kết nối các thành phố lớn Bắc Kinh, Hồng Kông và Macau. Tổng chiều dài cao tốc tại Trung Quốc lên đến 41.000 km, chỉ sau Mỹ về số km đường cao tốc. Và mục tiêu sẽ vượt qua Mỹ vào năm 2020 trong kế hoạch 5 năm.

Đường sắt: Trung Quốc tập trung rất lớn cho xây dựng hệ thống đường sắt, hiện có khoảng gần 20.000 km đường sắt và ngân sách đầu tư cho phát triển đường sắt rất lớn, lên đến 200 tỷ USD cho xây dựng và phát triển hệ thống loại hình vận chuyển này.

– Một số dự án Trung Quốc đang tập trung triển khai trong giai đoạn đến năm 2020 là xây dựng thêm 40 trạm vận chuyển liên hợp, 18 trung tâm logistics và hơn 100 cảng biển chuyên dụng.

Trung Quốc thể hiện quyết tâm rất rõ khi khuyến khích một số doanh nghiệp có năng lực tham gia vào xây dựng cơ sở hạ tầng hệ thống logistics. Một dự án nổi bật là cảng nước sâu Yangshan, một tổ hợp cảng chuyên dụng container có khả năng tiếp nhận tàu cỡ lớn với khoản đầu tư kỷ lục lên tới 50 tỷ USD. Dự kiến, hệ thống cảng này sẽ hoàn thành vào năm 2020 và được xem là cảng lớn nhất thế giới. Hệ thống cảng này thu hút rất nhiều doanh nghiệp cả trong nước và nước ngoài tham gia đầu tư xây dựng.

3.3. Thị trường dịch vụ logistics

– Trung Quốc hiện nay là quốc gia có thị trường logistics lớn nhất khu vực Châu Á – Thái Bình Dương. Trung Quốc có giá trị thị trường logistics vào khoảng trên 600 tỷ USD vào năm 2018, trong đó thị trường các doanh nghiệp cung cấp dịch vụ logistics bên thứ ba hay logistics theo hợp đồng (3PL) chỉ chiếm 5%, vì vậy, có rất nhiều doanh nghiệp kinh doanh dịch vụ logistics đơn lẻ tham gia vào lĩnh vực này. Hiện nay, con số 18.000 doanh nghiệp logistics tại Trung Quốc và đang ngày càng tăng lên với tốc độ rất nhanh. Sự đa dạng khi tham gia của rất nhiều các doanh nghiệp đầu tư nước ngoài như DHL, Kuenhe&Nagel và Panalpina vv… Thị trường logsitcs Trung Quốc rất tiềm năng mà doanh nghiệp quốc tế nào kinh doanh không nên bỏ qua. Đó là nhận định của tổ chức Amstrong & Associates. Các lĩnh vực thị trường chủ yếu tại Trung Quốc.:

Doanh nghiệp 3PL quốc tế như DHL/Exel, Panalpina, TNT, UPS, Kuehne&Nagel, Schenker, và FedEx.

Doanh nghiệp nước ngoài có hệ thống tàu biển Maersk Logistics, OOCL Logistics, NYK Logistics, Hanjin Logistics, K-Line Logistics và APL Logistics. VietAviation Cargo Logistics

Doanh nghiệp trong nước hoạt động chính là vận chuyển China Logistics, COSCO Logistics, China Resources, China Shipping Logistics, China Railway Express, Sinotrans, China Post.

Doanh nghiệp logistics được tách ra từ Công ty Sản xuất PG Logistics, Haier Logistics, Gome Logistics, Levono, TCL.

Một số doanh nghiệp khác như Total Logistics, South Logistics Group, Hurrytop Logistics, China Overseas Logistics. VietAviation Cargo

Cùng với sự bùng nổ của công nghệ thông tin toàn cầu và quốc tế hóa mạnh mẽ, Trung Quốc đang có sự phát triển như vũ bão. Các tập toàn lớn coi Trung Quốc là thị trường tiềm năng và đã đặt trụ sở sản xuất, kinh doanh tại đây. Đây là thị trường rất tiềm năng cho phát triển thị trường của các doanh nghiệp logistics toàn cầu.

3.4. Chính sách phát triển logistics Trung Quốc

Chính chủ Trung Quốc luôn khuyến khích cách doanh nghiệp nước ngoài đầu tư vào hệ thống logistics, kêu gọi các doanh nghiệp tư nhân, doanh nghiệp ngoài quốc doanh tham gia vào đầu tư hệ thống logistics quốc gia. Đây là chính sách quan trọng để Trung Quốc có thể thu hút nguồn vốn lớn vào đầu tư cho hệ thống logistics quốc gia. Các lĩnh vực đầu tư lớn của Trung Quốc đều có sự góp mặt của kinh tế tư nhân. Như hệ thống mạng lưới giao thông đường bộ, đường biển, đường sắt… và hệ thống kho bãi, trung tâm logistics. Thị trường logistics của Trung Quốc được quản lý bởi Bộ Ngoại thương và Hợp tác kinh tế Trung Quốc. Đặc biệt, hoạt động kho bãi và trung tâm logistics được chính phủ tạo nhiều điều kiện thuận lợi cho các doanh nghiệp đầu tư nước ngoài (Bảng 3)

Trung Quốc đang có xu hướng rõ rệt khuyến khích các thành phần kinh tế tham gia vào phát triển hệ thống logistics quốc gia. Và nhận thức rõ tầm quan trọng của phát triển hệ thống logistics trong xây dựng nền kinh tế hùng mạnh. Việc kêu gọi và tạo điều kiện thuận lợi cho các dòng vốn đầu tư vào hệ thống logistics đang là động lực mới trong phát triển hệ thống logistics ở Trung Quốc.

Chính phủ Trung Quốc thực hiện nới lỏng các chính sách bảo hộ của mình cho các hoạt động Logistics. Với sự nới lỏng này cho phép các công ty cung cấp dịch vụ logistics nước ngoài được phép tham gia sâu rộng hơn các dịch vụ logistics.

Cụ thể, luật điều chỉnh hoạt động logistics đối với các lĩnh vực như sau:

Hoạt động giao nhận: Giấy phép hoạt động sẽ được bỏ; Tỷ lệ vốn liên doanh không bị hạn chế; Được phép thành lập doanh nghiệp 100% vốn; Các công ty giao nhận nước ngoài được phép thành lập liên doanh thứ 2.

Hoạt động vận tải đường biển quốc tế: Các hãng tàu được phép cung cấp dịch vụ quản lý logistics.

Dịch vụ vận chuyển đường bộ: Các công ty nước ngoài chỉ được phép khai thác dịch vụ vận chuyển đường bộ thông qua hình thức liên doanh. Các đối tác nước ngoài có thể nắm tỷ lệ chi phối trong các liên doanh và sau 3 năm các công ty này có thể thành lập doanh nghiệp 100% vốn nước ngoài.

Dịch vụ phát chuyển nhanh: Trung Quốc cam kết mở cửa các dịch vụ phát chuyển bưu phẩm quốc tế, các dịch vụ liên quan đến phát chuyển hàng hóa. Các công ty nước ngoài có thể giữ tỷ lệ vốn chi phối trong liên doanh. Công ty nước ngoài được phép thành lập 100% vốn nước ngoài.

Dịch vụ lưu trữ hàng và kho bãi: Các nhà cung cấp nước ngoài được phép khai thác dịch vụ kho bãi dưới hình thức hoạt động liên doanh. Các doanh nghiệp này được phép nắm vốn chi phối trong liên doanh.

Copy: VietAviation Cargo Logistics